Γερμανογαλλική ταινία, σκηνοθεσία Φατίχ Ακίν με τους: Ταχάρ Ραχίμ, Σιμόν Αμπκαριάν, Αρσινέ Καντζιάν
Μαρντίν, 1915. Η τουρκική αστυνομία συλλαμβάνει όλους του Αρμένιους
άντρες μέσα σε μια νύχτα και ο νεαρός σιδηρουργός, Nazaret Manoogian,
αποχωρίζεται βίαια την οικογένειά του. Χρόνια αργότερα, αφού ο Nazaret
έχει επιβιώσει από τη γενοκτονία, μαθαίνει ότι οι κόρες του είναι κι
αυτές ζωντανές. Κάνει σκοπό της ζωής του να τις ξαναβρεί και
περιπλανιέται από την έρημο της Μεσοποταμίας ως την Αβάνα και τα
απομονωμένα βοσκοτόπια της Βόρειας Ντακότα. Σε αυτή την οδύσσειά,
συναντά πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους, αγνούς και καλόκαρδους,
αλλά και την αγριότητα του πολέμου προσωποποιημένη.
Μια «μαχαιριά» για τη μειοψηφία
Συνέντευξη του Φατίχ Ακίν στην Ξένια Κουναλακη για την Καθημερινή.
Ο Φατίχ Ακίν έχει στο ενεργητικό του
δύο συνταρακτικές ταινίες, το «Μαζί ποτέ» (2004) και «Στην άκρη του
ουρανού» (2007), το απολαυστικό «Soul Kitchen» (2009) κι ένα ενδιαφέρον
ντοκιμαντέρ για τις μουσικές της Κωνσταντινούπολης, το «Crossing the
bridge». Ο 42χρονος τουρκικής καταγωγής Γερμανός σκηνοθέτης βρέθηκε στην
Αθήνα για την πρεμιέρα της νέας του ταινίας «The Cut - Η μαχαιριά», που
αρχίζει να προβάλλεται στους ελληνικούς κινηματογράφους την Πέμπτη από
τη «Rosebud». Η «Κ» μίλησε με τον Φατίχ Ακίν λίγο πριν από τη συνέντευξη
Τύπου που έδωσε στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας με αφορμή διήμερο
αφιέρωμα στο έργο του.
– Υστερα από πολλές περιπέτειες η ταινία «The Cut» προβάλλεται και στην Ελλάδα. Δυσκολίες στην παραγωγή, απειλές εναντίον σας, απόσυρση από τις Κάννες. Μπορείτε να μας εξηγήσετε γιατί συνέβησαν όλα αυτά;
– Είναι ένα πολιτικά και συναισθηματικά φορτισμένο θέμα. Η γενοκτονία των Αρμενίων. Ειδικά στην Τουρκία δεν έχει γίνει σοβαρή επεξεργασία του θέματος. Μέχρι σήμερα υπάρχει άρνηση, όχι των καθαυτό γεγονότων, αλλά των αιτίων καθώς και κατά πόσον είχαν σχεδιαστεί οι σφαγές.
– Ξέρω ότι σχεδιάζατε να κάνετε επίσης ένα ντοκιμαντέρ για τον αρμενικής καταγωγής δημοσιογράφο Χραντ Ντινκ, ο οποίος δολοφονήθηκε στην Τουρκία το 2007. Δυσκολευτήκατε να βρείτε ηθοποιούς στην Τουρκία που θα μπορούσαν να παίξουν τον ρόλο και αποφασίσατε να ματαιώσετε το σχέδιό σας. Γιατί σας συναρπάζει αυτή η δύσκολη σχέση Αρμενίας - Τουρκίας;
– Με ενοχλεί όταν συγκεκριμένες ομάδες προσπαθούν να μας απαγορεύσουν να μιλάμε για ένα θέμα. Επιχειρούν με τόση επιθετικότητα να πετύχουν την αποσιώπηση ενός ζητήματος. Δεν βλάπτει κανέναν η ανταλλαγή απόψεων και πάνω από όλα η μνήμη.
– Είστε Γερμανός. Τι θα μπορούσαν οι Τούρκοι να μάθουν από την επονομαζόμενη Vergangenheitsbewaeltigung, την ιστορική συμφιλίωση με το παρελθόν;
– Η Γερμανία είναι ειδική περίπτωση. Δεν υπάρχει άλλη κοινωνία στην οποία το Ολοκαύτωμα να έγινε σε τέτοιο βαθμό κομμάτι της ταυτότητας ενός λαού. Υπάρχουν βέβαια ρεύματα και στη Γερμανία που θέλουν να σβήσουν το Ολοκαύτωμα από την ταυτότητα του λαού. Λένε «ας κλείσουμε τώρα αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο».
– Δεν πιστεύετε δηλαδή ότι η Γερμανία χειρίστηκε αποτελεσματικά το παρελθόν της;
– Ναι, φυσικά. Αλλά υπάρχει μια νέα γενιά που δεν έχει μνήμες του Ολοκαυτώματος. Σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχουν ζωντανές μαρτυρίες. Μπορώ λοιπόν να φανταστώ ότι θα βρεθούμε αντιμέτωποι με την άρνηση του Ολοκαυτώματος, ακόμη και στη Γερμανία.
– Η υποδοχή της τελευταίας σας ταινίας ήταν μάλλον αρνητική. Είστε παρ’ όλα αυτά ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα;
– Η βασική κριτική, κατά τη γνώμη μου, αφορά τη στάση της ταινίας. Κι αυτό μού αποδεικνύει ότι η κοσμοθεωρία μου είναι μειοψηφική. Υπάρχουν βέβαια και άνθρωποι που τους άρεσε η ταινία. Αλλά αυτή τη φορά ανήκουν στη μειοψηφία. Και διαπιστώνω ότι το ποσοστό που έχει την ίδια άποψη για τον κόσμο με μένα είναι ένα 10%, ίσως λιγότερο.
– Γιατί όμως συνέβη με αυτή την ταινία;
– Επειδή το «The Cut» δεν επιτρέπει την πολιτική εργαλειοποίησή του. Η Δύση δεν μπόρεσε να πολιτικοποιήσει την ταινία, δεν κατάφερε να την εκμεταλλευτεί προς όφελός της. Γι’ αυτό υπήρξε επικριτική απέναντί της η δυτική ελίτ. Η Τουρκία επίσης, γι’ αυτό επικρίθηκε στο εσωτερικό της χώρας. Ακόμη και οι Αρμένιοι...
– Πάντως, ο πρόεδρος της χώρας ήρθε στην πρεμιέρα.
– Ναι, ήρθε και οι αντιδράσεις ήταν θετικές, αλλά ακόμη και στον αρμενικό Τύπο διάβασα αρνητικές κριτικές, επειδή έβαλα μια τρομερά άσχημη γυναίκα να παίζει τη σύζυγο του πρωταγωνιστή. Οτι το έκανα επίτηδες, επειδή είμαι Τούρκος και θέλω να δείξω πως οι Αρμένιοι είναι κακάσχημοι. Ελεος.
Ο Ερντογάν και η εικονική δημοκρατία
– Ποια είναι η γνώμη σας για το καθεστώς Ερντογάν; Ανησυχείτε ότι ο Τούρκος πρόεδρος θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία στην πατρίδα σας;
– Σίγουρα, αλλά δεν θα έλεγα ότι ο Ερντογάν είναι εκείνος που απειλεί τη δημοκρατία. Γιατί και πριν από τον Ερντογάν δεν υπήρχε δημοκρατία στην Τουρκία. Πριν από τον Ερντογάν είχαμε τον στρατό. Οταν δεν άρεσαν οι εκλογές στις ένοπλες δυνάμεις, παρενέβαιναν. Εχουμε δηλαδή τη μετεξέλιξη από μία στρατιωτική, φασιστική κοινωνία σε μία ισλαμική εικονική δημοκρατία.
– Πάντως, ο Ερντογάν εξελέγη επανειλημμένα και μάλιστα με ευρεία πλειοψηφία.
– Πράγματι οι μισοί σχεδόν Τούρκοι τον εξέλεξαν, αλλά για τη δημοκρατία δεν αρκεί απλώς το στήσιμο της κάλπης κάθε τέσσερα χρόνια. Οι εκλογές δεν προστατεύουν από τον φασισμό. Μην ξεχνάτε ότι και ο Χίτλερ με εκλογές ανέλαβε την εξουσία.
– Είστε παιδί δεύτερης γενιάς από Τούρκους γονείς που μεγάλωσε στη Γερμανία. Πόσο δύσκολο ήταν αυτό; Πότε πήρατε τη γερμανική υπηκοότητα;
– Στα 19, έγινε πολύ γρήγορα. Αλλά μετά έπρεπε να πάω φαντάρος. Αμέσως, μια εβδομάδα μετά.
– Ηταν σοκ;
– Ευτυχώς σπούδαζα και βασίστηκα στις σπουδές μου για να παίρνω αναβολές και να μη χρειαστεί να πάω στην Μπούντεσβερ. Ταυτόχρονα με πίεζαν και από την Τουρκία να πάω φαντάρος, με αποτέλεσμα να αναγκαστώ να αποποιηθώ την τουρκική υπηκοότητα.
– Ηταν εύκολη όμως αυτή η ισορροπία ανάμεσα στις δύο πατρίδες; Το περιγράφετε στην πρώτη σας ταινία «Μαζί ποτέ».
– Αναμφισβήτητα υπάρχουν συγκρούσεις, αλλά ως καλλιτέχνης κατάφερνα πάντα να τις αντιμετωπίζω ως έναυσμα για εμπλουτισμό, όχι ως αφορμή θυματοποίησης. Ποτέ δεν μπήκα στον ρόλο του θύματος. Το γεγονός ότι γεννήθηκα μέλος μιας μειονότητας μού δημιούργησε μια συμπάθεια προς όλες τις μειονότητες. Μπορώ αμέσως να ταυτιστώ με τους Αφροαμερικανούς στις ΗΠΑ. Ακόμη κι εδώ, αν υπάρχουν μειονότητες, μου είναι πολύ πιο εύκολο να ταυτιστώ με εκείνους, παρά με τους Ελληνες. Με τους Ελληνες ταυτίστηκα κι έκανα παρέα στο Αμβούργο.
– Υστερα από πολλές περιπέτειες η ταινία «The Cut» προβάλλεται και στην Ελλάδα. Δυσκολίες στην παραγωγή, απειλές εναντίον σας, απόσυρση από τις Κάννες. Μπορείτε να μας εξηγήσετε γιατί συνέβησαν όλα αυτά;
– Είναι ένα πολιτικά και συναισθηματικά φορτισμένο θέμα. Η γενοκτονία των Αρμενίων. Ειδικά στην Τουρκία δεν έχει γίνει σοβαρή επεξεργασία του θέματος. Μέχρι σήμερα υπάρχει άρνηση, όχι των καθαυτό γεγονότων, αλλά των αιτίων καθώς και κατά πόσον είχαν σχεδιαστεί οι σφαγές.
– Ξέρω ότι σχεδιάζατε να κάνετε επίσης ένα ντοκιμαντέρ για τον αρμενικής καταγωγής δημοσιογράφο Χραντ Ντινκ, ο οποίος δολοφονήθηκε στην Τουρκία το 2007. Δυσκολευτήκατε να βρείτε ηθοποιούς στην Τουρκία που θα μπορούσαν να παίξουν τον ρόλο και αποφασίσατε να ματαιώσετε το σχέδιό σας. Γιατί σας συναρπάζει αυτή η δύσκολη σχέση Αρμενίας - Τουρκίας;
– Με ενοχλεί όταν συγκεκριμένες ομάδες προσπαθούν να μας απαγορεύσουν να μιλάμε για ένα θέμα. Επιχειρούν με τόση επιθετικότητα να πετύχουν την αποσιώπηση ενός ζητήματος. Δεν βλάπτει κανέναν η ανταλλαγή απόψεων και πάνω από όλα η μνήμη.
– Είστε Γερμανός. Τι θα μπορούσαν οι Τούρκοι να μάθουν από την επονομαζόμενη Vergangenheitsbewaeltigung, την ιστορική συμφιλίωση με το παρελθόν;
– Η Γερμανία είναι ειδική περίπτωση. Δεν υπάρχει άλλη κοινωνία στην οποία το Ολοκαύτωμα να έγινε σε τέτοιο βαθμό κομμάτι της ταυτότητας ενός λαού. Υπάρχουν βέβαια ρεύματα και στη Γερμανία που θέλουν να σβήσουν το Ολοκαύτωμα από την ταυτότητα του λαού. Λένε «ας κλείσουμε τώρα αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο».
– Δεν πιστεύετε δηλαδή ότι η Γερμανία χειρίστηκε αποτελεσματικά το παρελθόν της;
– Ναι, φυσικά. Αλλά υπάρχει μια νέα γενιά που δεν έχει μνήμες του Ολοκαυτώματος. Σε μερικά χρόνια δεν θα υπάρχουν ζωντανές μαρτυρίες. Μπορώ λοιπόν να φανταστώ ότι θα βρεθούμε αντιμέτωποι με την άρνηση του Ολοκαυτώματος, ακόμη και στη Γερμανία.
– Η υποδοχή της τελευταίας σας ταινίας ήταν μάλλον αρνητική. Είστε παρ’ όλα αυτά ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα;
– Η βασική κριτική, κατά τη γνώμη μου, αφορά τη στάση της ταινίας. Κι αυτό μού αποδεικνύει ότι η κοσμοθεωρία μου είναι μειοψηφική. Υπάρχουν βέβαια και άνθρωποι που τους άρεσε η ταινία. Αλλά αυτή τη φορά ανήκουν στη μειοψηφία. Και διαπιστώνω ότι το ποσοστό που έχει την ίδια άποψη για τον κόσμο με μένα είναι ένα 10%, ίσως λιγότερο.
– Γιατί όμως συνέβη με αυτή την ταινία;
– Επειδή το «The Cut» δεν επιτρέπει την πολιτική εργαλειοποίησή του. Η Δύση δεν μπόρεσε να πολιτικοποιήσει την ταινία, δεν κατάφερε να την εκμεταλλευτεί προς όφελός της. Γι’ αυτό υπήρξε επικριτική απέναντί της η δυτική ελίτ. Η Τουρκία επίσης, γι’ αυτό επικρίθηκε στο εσωτερικό της χώρας. Ακόμη και οι Αρμένιοι...
– Πάντως, ο πρόεδρος της χώρας ήρθε στην πρεμιέρα.
– Ναι, ήρθε και οι αντιδράσεις ήταν θετικές, αλλά ακόμη και στον αρμενικό Τύπο διάβασα αρνητικές κριτικές, επειδή έβαλα μια τρομερά άσχημη γυναίκα να παίζει τη σύζυγο του πρωταγωνιστή. Οτι το έκανα επίτηδες, επειδή είμαι Τούρκος και θέλω να δείξω πως οι Αρμένιοι είναι κακάσχημοι. Ελεος.
Ο Ερντογάν και η εικονική δημοκρατία
– Ποια είναι η γνώμη σας για το καθεστώς Ερντογάν; Ανησυχείτε ότι ο Τούρκος πρόεδρος θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία στην πατρίδα σας;
– Σίγουρα, αλλά δεν θα έλεγα ότι ο Ερντογάν είναι εκείνος που απειλεί τη δημοκρατία. Γιατί και πριν από τον Ερντογάν δεν υπήρχε δημοκρατία στην Τουρκία. Πριν από τον Ερντογάν είχαμε τον στρατό. Οταν δεν άρεσαν οι εκλογές στις ένοπλες δυνάμεις, παρενέβαιναν. Εχουμε δηλαδή τη μετεξέλιξη από μία στρατιωτική, φασιστική κοινωνία σε μία ισλαμική εικονική δημοκρατία.
– Πάντως, ο Ερντογάν εξελέγη επανειλημμένα και μάλιστα με ευρεία πλειοψηφία.
– Πράγματι οι μισοί σχεδόν Τούρκοι τον εξέλεξαν, αλλά για τη δημοκρατία δεν αρκεί απλώς το στήσιμο της κάλπης κάθε τέσσερα χρόνια. Οι εκλογές δεν προστατεύουν από τον φασισμό. Μην ξεχνάτε ότι και ο Χίτλερ με εκλογές ανέλαβε την εξουσία.
– Είστε παιδί δεύτερης γενιάς από Τούρκους γονείς που μεγάλωσε στη Γερμανία. Πόσο δύσκολο ήταν αυτό; Πότε πήρατε τη γερμανική υπηκοότητα;
– Στα 19, έγινε πολύ γρήγορα. Αλλά μετά έπρεπε να πάω φαντάρος. Αμέσως, μια εβδομάδα μετά.
– Ηταν σοκ;
– Ευτυχώς σπούδαζα και βασίστηκα στις σπουδές μου για να παίρνω αναβολές και να μη χρειαστεί να πάω στην Μπούντεσβερ. Ταυτόχρονα με πίεζαν και από την Τουρκία να πάω φαντάρος, με αποτέλεσμα να αναγκαστώ να αποποιηθώ την τουρκική υπηκοότητα.
– Ηταν εύκολη όμως αυτή η ισορροπία ανάμεσα στις δύο πατρίδες; Το περιγράφετε στην πρώτη σας ταινία «Μαζί ποτέ».
– Αναμφισβήτητα υπάρχουν συγκρούσεις, αλλά ως καλλιτέχνης κατάφερνα πάντα να τις αντιμετωπίζω ως έναυσμα για εμπλουτισμό, όχι ως αφορμή θυματοποίησης. Ποτέ δεν μπήκα στον ρόλο του θύματος. Το γεγονός ότι γεννήθηκα μέλος μιας μειονότητας μού δημιούργησε μια συμπάθεια προς όλες τις μειονότητες. Μπορώ αμέσως να ταυτιστώ με τους Αφροαμερικανούς στις ΗΠΑ. Ακόμη κι εδώ, αν υπάρχουν μειονότητες, μου είναι πολύ πιο εύκολο να ταυτιστώ με εκείνους, παρά με τους Ελληνες. Με τους Ελληνες ταυτίστηκα κι έκανα παρέα στο Αμβούργο.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου